Czy wszystkie dzieci lubią Bajki? I jakie wartości mają bajki? Na te i inne pytania odpowiada Dr Agnieszka Lasota, psycholog dziecięcy – trener – socjoterapeuta.

Co dają bajki dzieciom?

Zapewne każdy z rodziców niejednokrotnie spotkał się ze stwierdzeniem, że bajki są jedną z najcenniejszych i najprostszych metod wspierania prawidłowego rozwoju dzieci. Co więcej, bajki są często wykorzystywane przez psychologów dziecięcych w terapii dzieci. Co takiego dają dzieciom bajki?

Zaspokajają potrzeby dziecięce

Okazuje się, że czytanie/opowiadanie dzieciom bajek pozwala na symboliczne zaspokojenie dziecięcych potrzeb, np. poczucia bezpieczeństwa, miłości, przynależności do grupy. Tworzenie i opowiadanie bajek przez osoby dorosłe powinno być więc odpowiedzią na konkretne dziecięce potrzeby. Poprzez bajki, rodzice i opiekunowie w bezpieczny sposób pokazują młodszym i starszym, jak można wpływać na zmianę swojego myślenia, zachowania czy emocji. A czas poświęcony na czytanie, opowiadanie dzieciom bajek sprzyja nawiązaniu bliskiej więzi między dzieckiem a rodzicem.

Uczą prawidłowych wzorców moralnych

Zarówno małe dziecko jak i dojrzewający nastolatek najczęściej poprzez swoje zachowanie wyraża własne emocje i potrzeby. Pokazują dorosłym w jaki sposób odbierają i interpretują rzeczywistość. Jednak problemy rodzinne, rówieśnicze, a nawet pozornie pozytywne sytuacje i zdarzenia, takie jak narodziny rodzeństwa, pójście do przedszkola czy nowej szkoły, mogą być poważnym kryzysem dla dziecka, z którym nie jest łatwo mu sobie poradzić. Im młodsze dziecko, tym trudniej mu rozpoznać oraz nazwać własne emocje i odczucia, zdefiniować potrzeby, a tym bardziej znaleźć odpowiednie i efektywne możliwości rozwiązania swoich problemów. Bajki wydają się więc niezbędnymi historiami z dzieciństwa. Uczą prawidłowych wzorców moralnych, są cenną lekcją nauki odróżniania dobra od zła, wzmacniania zachować prospołecznych, altruistycznych oraz wygaszania zachowań agresywnych, czy egoistycznych.

Wspierają rozwój poznawczy

Niezaprzeczalne korzyści z czytania/opowiadania dzieciom bajek to: wspieranie rozwoju poznawczego, np. mowy i myślenia dzieci, lepsza regulacja negatywnych emocji, budowanie odporności psychicznej dzieci przez pozytywne nastawienie i lepsze radzenie sobie z trudnościami i życiowymi wyzwaniami dnia codziennego, czy umiejętność rozwiązywania  konfliktów, a także nauka tolerancji i szacunku wobec inności i wyjątkowości.

Trzy funkcje bajek

Rolą bajek jest wspieranie dziecka w całościowym jego rozwoju. Służą nie tylko do rozwijania wyobraźni i kreatywności dzieci, rozwijania zasobu słownictwa, poszerzania wiedzy o świecie, rozwijania zdolności myślenia, ale także pomagają w regulacji zachowania i emocji dzieci, oraz co niezwykle ważne, w bezpieczny sposób pomagają zrozumieć trudne sytuacje, takie jak choroba czy śmierć.  Dostarczają dzieciom wiedzy, której jeszcze nie posiadają, a która pozwala im stosować różne strategie umożliwiające konstruktywne radzenie sobie z trudnymi emocjami. Pośrednio wpływają na zmianę zachowania obecnie lub w przyszłości.

Bajki opowiadane dzieciom mogą pełnić różne funkcje:

Psychoedukacyjną

Bajka psychoedukacyjna, jak sama nazwa wskazuje, zazwyczaj przedstawia pewien wzór zachowania, godny naśladowania. Bohater bajki jest doceniony, nagrodzony za zachowanie. W bajkach psychoedukacyjnych dzieci są oswajane z sytuacjami przykrymi, trudnymi, bolesnymi, z którymi spotykają się w codziennym życiu. Opis bohaterów i sytuacji jest przedstawiony w sposób jasny i zrozumiały dla dzieci. Dzieci poznają myśli emocje i zachowanie bohaterów. Bajki te najczęściej ukazują wzorzec pozytywnego myślenia o danym problemie oraz konstruktywnego sposobu jego rozwiązania.

Psychoterapeutyczną

Bajka psychoterapeutyczna z kolei pomaga w zmianie poznawczej postrzeganego problemu, umożliwia ekspresję trudnych emocji, sprzyja odbudowaniu obrazu siebie, w sposób symboliczny zaspokaja potrzeby dziecka. W bajce psychoterapeutycznej poszerzamy ich wiedzę na temat konkretnego problemu w bardzo bezpieczny, przyjazny sposób, ukazujemy inny sposób myślenia i zachowania i otwieramy inne możliwości rozwiązania problemu. Bajki te pozwalają bezpiecznie rozpoznawać, nazywać i kontrolować własne trudne emocje. To świadome wykorzystywanie wyobraźni, jako bezpiecznego miejsca, w którym dziecko odnajduje różne możliwości rozwiązywania codziennych problemów, pokonywania przeszkód, osiągania wyznaczonych celów.

Relaksacyjną

Bajka relaksacyjna natomiast służy do obniżania napięcia emocjonalnego dziecka. Poprzez taką bajkę, dziecko ma możliwość przeniesienia się do pełnego spokoju, ciszy i relaksu miejsca oraz obniżenia intensywności nagromadzonych negatywnych emocji. Wykorzystując różnorodne wizualizacje zachęcamy dzieci do odkrywania i rozwijania własnego wewnętrznego świata.

Dlaczego dzieci nie lubią czytania bajek?

Skoro bajki przynoszą tak wiele korzyści dla dzieci, to dlaczego niektórzy rodzice skarżą się, że ich dzieci nie lubią bajek? Odpowiedź wydaje się z jednej strony bardzo prosta, a drugiej okazuje się dość złożona.

Po pierwsze, należy zadać pytanie, czy  czytane przez rodzica bajki są dostosowane do wieku i możliwości poznawczych dziecka. Bajka nieadekwatna do wieku to bajka zbyt prosta, lub zbyt trudna. Na przykład bajka nierealistyczna, w której  jest za dużo magii, będzie nieodpowiednia  dla dziecka w wieku szkolnym, natomiast bajka ze zbyt trudnym, nieznanym dziecku, archaicznym słownictwem będzie nieodpowiednia dla przedszkolaków.

Dzieci do lat trzech zdecydowanie bardziej preferują książeczki obrazkowe niż słowne, więc jeśli proponujemy im czytanie bajki z fabułą, ale bez graficznej oprawy, to zdecydowanie nie będą zainteresowane.

Należy również zwrócić uwagę na długość bajki i akcję. Jeśli fabuła jest długa i nudna, ani dziecko ani dorosły nie będzie zadowolony z tak spędzonego wspólnie czasu.

Ponadto, jeśli dziecko przejawia trudności z koncentracją uwagi, to ogromnym wysiłkiem, a nie przyjemnością będzie słuchanie bajki z rodzeństwem lub w dużej grupie przedszkolnej, gdzie wiele dystraktorów rozprasza ich uwagę, a sposób (zbyt ciche, zbyt głośne czytanie) lub tempo (za szybkie lub za wolne) są niedostosowane do możliwości odbioru dziecka.

Kolejne powody są bardziej oczywiste. Bajki niezwiązane z zainteresowaniami dziecka nie są czymś atrakcyjnym i interesującym, dlatego warto rozmawiać z dzieckiem, czy bajka mu się podoba, a jeśli nie, to jaka jest tego przyczyna. Czasem fakt, że w bajce głównym bohaterem jest postać męska, a bajka skierowana jest do dziewczynki wystarczy, aby bajka ta nie spełniła swojej roli.  Co więcej, nieświadomy rodzic może poprzez czytanie tzw. „strasznych” bajek małym dzieciom,  wywołać u nich lęk, niepokój, smutek, złość i wiele innych trudnych emocji, z którymi dziecko nie będzie potrafiło sobie poradzić.

Aby mieć przekonanie, że bajka jest odpowiednia dla dziecka warto za każdym razem rozmawiać nie tylko o przeżyciach bohaterów, ale też o odczuciach dziecka, o tym co czuje, co myśli. Dlatego czasem zamiast czytania słowo w słowo, zdecydowanie lepiej i łatwiej jest opowiadać własnymi słowami. Zachęca to również dziecko do tworzenia własnych historii i opowiadań.

Ostatni powód, jaki przychodzi do głowy, dlaczego dzieci nie lubią bajek – to oczywiście traktowanie czytania jako kary dla dziecka za jego nieodpowiednie zachowanie. Jeśli rodzic stosuje czytanie bajek jako karę, nie może się dziwić, że jego dziecko nie będzie lubiło bajek, ani innych książek w przyszłości. Co więc może zrobić rodzic dziecka, które nie lubi bajek?  Uświadomić sobie, że czytanie, opowiadanie, oglądanie, słuchanie bajki ma być dla dziecka przyjemnością a nie karą!

Bajki – terapia nie tylko dla dzieci 

Dorośli często nie zdają sobie sprawy z tego, iż zdarzenia i sytuacje wywołujące w dziecku lęk i negatywne emocje stanowią element jego naturalnego rozwoju w danym okresie rozwoju i są związane z nabywaniem przez dziecko nowych doświadczeń. I tak, dzieci we wczesnym dzieciństwie odczuwają lęk przed obcymi oraz przed rozłąką z matką. Przedszkolaki boją się ciemności, potworów, śmierci rodziców, czy nieznanych zwierząt. Dzieci szkolne zaś czują największy lęk przed szkołą, nauczycielami oraz odrzuceniem przez grupę rówieśniczą. Młodzież bardzo pragnie być traktowana jak dorośli, a ich silny egocentryzm poznawczy i emocjonalny wpływa na naturalne lęki związane z samotnością, odrzuceniem, brakiem miłości, niezrozumieniem przez innych. Nawet u nas, dorosłych w rozwój społeczno-emocjonalny wpisany jest np. lęk przed chorobą dzieci, lęk przed utratą pracy, przed samotnością, przed śmiercią.

Bajki mogą przenosić dzieci do krainy fantazji, ale gdy dorastają, prawdy moralne z tych opowieści pozostają w ich sercach i umysłach. Podobnie jest z dorosłymi, którzy chętnie sięgają po literaturę. Lubią czytać historie podobne do własnych. Nie są to co prawda bajki, ale może to być powieść, poezja, krótki reportaż przeczytany w czasopiśmie kobiecym, czy nawet historia opisana na portalu społecznościowym. W odróżnieniu od bajkoterapii, nazywamy to biblioterapią i jest ona szeroko wykorzystywana jako wsparcie w terapii osób dorosłych.

Bajka i zabawa w jednym – propozycja wydawnictwa Muduko

Tworzenie i opowiadanie bajek, będących odpowiedzią na konkretne potrzeby swojego dziecka może być dobrą okazją nie tylko do edukacji czy terapii, ale także do budowania i pogłębiana więzi pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Nie potrzeba specjalnych umiejętności, by wymyśleć wspólnie z dzieckiem własną, rodzinną bajkę lub opierać się na mądrych, dostępnych fabułach. Jeszcze fajniej, jeśli bajkę można połączyć zabawą. Wydawnictwo Muduku w ostatnim czasie wydało ekopuzzle, do których zostały napisane bajki o charakterze psychoedukacyjnym. Dzieci mogą nie tylko ułożyć  puzzle, ale też usłyszeć ciekawą bajkę o przygodach surykatki Zu i alpaki Berry. W trakcie wspólnego czytania bajki z rodzicem dzieci mogą podjąć dodatkowe wyzwania w postaci rozwiązywania zadań po każdym fragmencie usłyszanej bajki. Takie wspólne zabawy z rodzicem  oparte na zabawie i bajkach angażują dzieci do dyskusji o tym, jak niesamowite światy z tych opowieści różnią się od naszego prawdziwego świata, poszerzają wiedzę o świecie i uczą przyjmowania innej perspektywy .

Artykuł przygotowała Dr Agnieszka Lasota, psycholog dziecięcy — trener – socjoterapeuta.